این روزها مدل تجاری SaaS را می‌توان در هر صنعت و زمینه‌ای پیدا کرد. SaaS به کاربران اجازه می‌دهد از طریق اپلیکیشن‌های مبتنی بر فضای ابری (Cloud) و اینترنت، به خدمات گوناگون دسترسی پیدا کنند. برای مثال می‌شود به خدمات ایمیل، تقویم‌های دیجیتالی و ابزارهایی مانند آفیس ۳۶۵ مایکروسافت اشاره کرد. SaaS در واقع راهکاری نرم‌افزاری است که اجازه می‌دهد خدماتی به‌خصوص را اجاره کنید و تنها به اندازه مصرف خود، هزینه بپردازید. در ادامه می‌گوییم «نرم‌افزار به‌عنوان سرویس» یا SaaS چیست و تمام دانستنی‌های پیرامون آن را نیز بررسی می‌کنیم.
سرویس به‌عنوان نرم‌افزار یا SaaS چیست ؟
سرویس به عنوان نرم‌افزار (Software as a Service | SaaS) به روشی منحصربه‌فرد از توزیع نرم‌افزار گفته می‌شود که در آن، ارائه‌دهندگان خدمات ابری، میزبانی اپلیکیشن‌های گوناگون را برعهده می‌گیرند و آن‌ها را از طریق اینترنت در دسترس کاربران می‌گذارند.
در این مدل تجاری، یک «فروشنده مستقل نرم‌افزار» (Independent Software Vendor | ISV) می‌توند از ارائه‌دهندگان خدمات ابری شخص ثالث درخواست میزبانی اپلیکیشن‌های خود را کند. از سوی دیگر، شرکت‌های بزرگی مانند مایکروسافت و گوگل را نیز داریم که به صورت همزمان، فروش نرم‌افزار و ارائه خدمات ابری را خود برعهده می‌گیرند.
خدمات SaaS یکی از سه دسته‌بندی کلی در حوزه رایانش ابری (کلود کامپیوتینگ چیست) به حساب می‌آید و گذشته از آن، «زیرساخت به‌عنوان سرویس» (Infrastructure as a Service | IaaS) و پلتفرم به‌عنوان سرویس (paas چیست) را نیز داریم. خدمات SaaS می‌توانند بسیار متنوع ظاهر شوند و هم در دسترس مشتریان سازمانی قرار بگیرند و هم کاربران عادی. برای مثال می‌شود هم به خدمات سرگرمی شخصی – مانند نتفلیکس و دیزنی پلاس – اشاره کرد و هم ابزارهای پیشرفته در حوزه IT. بزرگ‌ترین تفاوت این است که برخلاف SaaS، خدمات IaaS و PaaS صرفا برای مشتریان سازمانی طراحی می‌شوند.
روش کار SaaS چیست و چگونه است؟
خدمات SaaS از طریق مدل «ارائه ابری» (Cloud Delivery) کار می‌کنند. ارائه‌دهنده، نرم‌افزار و داده‌های مرتبط به آن را در سرورها، دیتابیس‌ها، شبکه‌ها و منابع پردازشی خود میزبانی می‌کند، یا با یک ISV ارتباط برقرار کرده و میزبانی اپلیکیشن را به دیتاسنترهای آن واگذار می‌کند. بعد از این، اپلیکیشن مورد نظر روی هر دستگاهی که به اینترنت متصل می‌شود، در دسترس خواهد بود. ناگفته نماند اپلیکیشن‌های SaaS معمولا از طریق مرورگر وب در دسترس قرار می‌گیرند.
در نتیجه این موضوع، مسئولیت راه‌اندازی و نگهداری از نرم‌افزار دیگر برعهده شرکتی نیست که از اپلیکیشن‌ها استفاده می‌کند. کاربر خیلی ساده هزینه اشتراک ماهانه (برای دسترسی به نرم‌افزار) را می‌پردازد و راهکارهای مختلف به‌صورت از پیش‌آماده به او ارائه می‌شوند.
بیشتر بخوانید: فضای ذخیره سازی ابری یا فضای ابری چیست؟ به همراه آشنایی با کاربردها
نرم‌افزار به‌عنوان سرویس، ارتباطی نزدیک به مدل ارائه نرم‌افزار «پردازش برحسب تقاضا» (On-Demand Computing) نیز دارد. در مدل SaaS برحسب تقاضا، مشتری می‌تواند دسترسی تحت شبکه به یک نسخه به‌خصوص از اپلیکیشن داشته باشد که به صورت سفارشی برای توزیع SaaS ساخته شده است. در این حالت، سورس کد اپلیکیشن برای تمام مشتریان یکسان است و هر زمان که قابلیت و کارکردی جدیدی از راه می‌رسد، در اختیار تمام مشتریان قرار می‌گیرد. بسته به توافق میان مشتری و فروشنده نیز، داده مشتری می‌تواند به صورت محلی یا در فضای ابری و یا در هر دو آن‌ها ذخیره شود.
شرکت‌ها و سازمان‌ها می‌توانند به کمک رابط برنامه‌نویسی اپلیکیشن (Application Programming Interface | API)، اپلیکیشن‌های SaaS را با سایر نرم‌افزارهای مورد استفاده خود یکپارچه‌سازی کنند. برای مثال یک کسب‌وکار می‌تواند ابزارهای نرم‌افزاری خاص خود را بسازد و از API ارائه‌دهنده خدمات SaaS برای یکپارچه‌سازی آن‌ها با خدمات مورد نظرش کمک بگیرد.
معماری نرم‌افزار به عنوان سرویس
اپلیکیشن‌ها و خدمات SaaS معمولا با رویکرد «چند مستاجری» (Multi-Tenant) ارائه می‌شوند. این یعنی یک «نمونه» یا «Instance» از اپلیکیشن SaaS روی سرورهای میزبان به اجرا درمی‌آید و همان نمونه به تمام مشتریان و افرادی که فضا ابری را کرایه کرده‌اند ارائه می‌شود. این اپلیکیشن ضمنا ورژن و پیکربندی (Configuration) یکسان برای تمام مشتریان خواهد داشت.
باید در نظر داشت اگرچه مشتریان مختلف، نمونه‌ای واحد از اپلیکیشن را همراه با زیرساخت و پلتفرم یکسان به اجرا درمی‌آورند، داده آن‌ها کماکان از یکدیگر جدا می‌شود.
معماری چند مستاجری اپلیکیشن‌های SaaS به این معناست که ارائه‌دهنده خدمات ابری می‌تواند با سرعت، سهولت و بهره‌وری هرچه بیشتر باگ‌ها را از بین ببرد و به‌روزرسانی‌ها را به دست مشتریان برساند. به جای اینکه تغییرات روی نمونه‌های گوناگون پیاده‌سازی شوند، مهندسان می‌توانند با نگهداری از تنها یک نمونه واحد و مشترک، تمام تغییرات ضروری را پدید آورند.
علاوه بر این، چند مستاجری اجازه می‌دهد مقادیر قابل توجهی از منابع پردازشی در اختیار گروه بزرگ‌تری از افراد قرار بگیرد و در عین حال کارکردهای حیاتی فضای ابری مثل امنیت، سرعت و حریم شخصی به خطر نیفتند.
مزایا SaaS چیست ؟
نرم‌افزار به‌عنوان سرویس، سازمان‌ها و کسب‌وکارها را از نصب و اجرا اپلیکیشن‌ها روی سیستم‌های کامپیوتری و یا راه‌اندازی دیتاسنتر بی‌نیاز می‌کنند. به این ترتیب، هزینه خرید و نگهداری سخت‌افزار از بین می‌رود و نیازی به خرید لایسنس نرم‌افزار و نصب و پشتیبانی آن نیز نخواهد بود. از دیگر مزایا مدل SaaS می‌شود به موارد زیر اشاره کرد:
1) پرداخت منعطف
با خدمات SaaS، به جای خرید نرم‌افزارهای گران‌قیمت و سخت‌افزارهای ضروری آن‌ها، صرفا اشتراک ماهانه همان نرم‌افزارها را همراه با تمام منابع پردازشی مورد نیاز می‌خرید. به این ترتیب، هزینه‌های یک‌مرتبه‌ای اما کلان، به هزینه‌ای ماهانه و قابل مدیریت تبدیل می‌شوند و قادر به بودجه‌بندی بهتر خواهید بود. کاربران می‌توانند در هر زمانی، اشتراک خدمات SaaS و پرداخت هزینه برای آن‌ها را متوقف کنند.
2) مقیاس‌پذیری
سرویس‌های ابری SaaS مقیاس‌پذیری عمودی قابل توجه دارند. این باعث می‌شود مشتریان بسته به نیازها و خواسته‌های منحصر به فرد خود، به سرویس‌های کمتر یا هرچه بیشتر دسترسی پیدا کنند.
3) به‌روزرسانی خودکار
به جای خرید نرم‌افزاری جدید و کامل، مشتریان می‌توانند به‌روزرسانی و مدیریت پچ‌ها را به ارائه‌دهنده خدمات خود واگذار کنند. به این ترتیب فشار کمتری به تیم فنی شرکت وارد می‌شود.
4) دسترس‌پذیری و اتکاپذیری
با توجه به اینکه اپلیکیشن‌های SaaS از طریق اینترنت ارائه می‌شوند، کاربر می‌تواند از هرجایی و با هر دستگاه متصل به اینترنتی به آن‌ها دسترسی یابد.
5) امکان شخصی‌سازی
اپلیکیشن‌های SaaS معمولا قابلیت شخصی‌سازی گسترده و یکپارچه‌سازی با دیگر اپلیکیشن‌های سازمانی دارند. خصوصا اگر از اپلیکیشن‌هایی استفاده کنید که توسط شناخته‌شده‌ترین شرکت‌ها توسعه یافته‌اند.
بیشتر بخوانید: برنامه app cloud چیست و چه کاربردی دارد؟ به همراه بررسی مزایا و معایب
چالش‌ها و معایب SaaS چیست ؟
مثل هر چیز دیگری، SaaS ریسک‌ها و چالش‌های خاص خود را نیز دارد، عمدتا به این خاطر که کسب‌وکارها باید کاملا متکی بر فروشنده و ارائه‌دهنده نرم‌افزار باشند و کارکرد نرم‌افزار به آن‌ها بستگی دارد. از سوی دیگر دغدغه‌های مالی و امنیتی هم می‌توانند شرایط را برای کسب‌وکارها دشوار کنند.
1) مشکلات خارج از کنترل مشتری
هر زمان که اختلالی در سرویس پدید می‌آید، تغییراتی ناخواسته اعمال می‌شوند و یا رخنه‌ای امنیتی رخ می‌دهد، مشتریان تحت تاثیر دردسرهایی قرار می‌گیرند که کاملا به عملکرد فروشنده سرویس بستگی داشته است. بنابراین ضروری است پیش از انتخاب ارائه‌دهنده خدمات SaaS، شرایط کاری آن‌ها و تدابیری که به‌کار بسته‌اند را به دقت بررسی کنیم.
2) عدم کنترل بر ورژن نرم‌افزار
سازنده نرم‌افزار همواره می‌تواند ورژنی جدید از اپلیکیشن ساخته و آن را برای تمام مشتریان عرضه کند، فارغ از اینکه مشتریان اصلا نسخه جدیدتر را می‌خواهند یا نه. گاهی از اوقات این اتفاق به معنی هزینه زمانی و پولی اضافه برای تعلیم دادن نیروها خواهد بود.
3) دشواری در تغییر ارائه‌دهنده خدمات
مهم نیست برای شروع به سراغ کدام ارائه‌دهنده خدمات SaaS می‌روید، تغییر ارائه‌دهنده تقریبا همیشه کاری دشوار است. برای تغییر دادن ارائه‌دهنده، مشتری مجبور به جابه‌جایی مقادیری کلان از داده می‌شود. علاوه بر این، برخی شرکت‌ها تکنولوژی‌ها و فرمت‌های داده خاص خود را دارند و پیچیدگی هرچه بیشتر در انتقال اطلاعات به وجود می‌آورند. زمانی که مشتری دقیقا به همین دلایل نمی‌تواند خدمات دریافتی را تغییر دهد، به این اتفاق «Vendor Lock-In» می‌گویند.
4) امنیت
امنیت فضای ابری همواره یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای اپلیکیشن‌های SaaS بوده است.
بیشتر بخوانید: firebase چیست و چرا باید از آن استفاده کنیم؟
امنیت و حریم شخصی نرم‌افزار به‌عنوان سرویس
خطرات امنیتی مرتبط به نرم‌افزار به‌عنوان سرویس، تفاوت‌های گسترده با خطرات نرم‌افزارهای سنتی دارد. هنگام کار با نرم‌افزارهای سنتی، شرکت سازنده نرم‌افزار وظیفه دارد آسیب‌پذیری‌های موجود در کد را از بین ببرد و کاربر هم باید نرم‌افزار را روی زیرساخت و شبکه‌ای امن اجرا کند. امنیت SaaS بیشتر برعهده فروشندگان مستقل نرم‌افزار و ارائه‌دهندگان خدمات ابری شخص ثالث است.
علی‌رغم اینکه طی سال‌های اخیر محصولات SaaS و مدل‌های ابری دائما رشد کرده‌اند، مشتریان و سازمان‌ها کماکان نگرانی‌های خاص خود را راجع به امنیت و حریم شخصی این محصولات دارند. از جمله نگرانی‌ها می‌شود به این موارد اشاره کرد:
- رمزنگاری و مدیریت کلید
- مدیریت هویت و دسترسی (Identity and Access Management | IAM)
- پایش امنیتی
- واکنش به حوادث
- یکپارچه‌سازی ضعیف محیط‌های امنیتی
- عدم رسیدگی به پیش‌نیازهای نگهداری داده
- حریم خصوصی
- هزینه سرمایه‌گذاری روی ابزارهای شخص ثالثی که از دغدغه‌های امنیتی می‌کاهند
- عدم دسترسی به متخصصان فنی و امنیتی در فرایند فروش محصول SaaS
تفاوت SaaS با IaaS و PaaS در چیست؟
پیش‌تر گفتیم SaaS یکی از سه نوع خدماتی است که همراه با فضای ابری ارائه می‌شوند. دو سرویس دیگر، IaaS و PaaS هستند. در هر سه مدل، ارائه‌دهندگان خدمات ابری، منابع دیتاسنتر را از طریق اینترنت در اختیار مشتریان می‌گذارند.
بزرگ‌ترین وجه تمایز سه مدل، میزان کامل بودن محصولات است. محصولات SaaS به شکلی تکمیل ارائه می‌شوند و قابلیت مدیریت کامل دارند. IaaS یا «زیرساخت به‌عنوان سرویس» عمدتا راجع به برون‌سپاری منابع دیتاسنتر است و PaaS یا «پلتفرم به‌عنوان سرویس» هم پلتفرمی برای توسعه و دیگر ابزارهای میزبانی‌شده را به دست مشتریان می‌رساند.
1) نرم‌افزار به‌عنوان سرویس یا SaaS
کاربر را از دانلود نرم‌افزار، مدیریت زیرساخت آی‌تی و سر و کله زدن با ابعاد گوناگون مدیریت نرم‌افزار بی‌نیاز می‌کند. این سازنده و فروشنده نرم‌افزار است که مسئولیت نگهداری، ارتقا، پشتیبانی، تامین امنیت و دیگر ابعاد مدیریت نرم‌افزار را برعهده می‌گیرد.
2) زیرساخت به‌عنوان سرویس یا IaaS
IaaS چیست؟ زیرساخت به عنوان سرویس برای شرکت‌هایی ایده‌آل است که می‌خواهند دیتاسنترها و منابع کامپیوتری را به ارائه‌دهنده خدمات ابری برون‌سپاری کنند. IaaS اجزا و زیرساخت‌های مختلف مانند سرور، فضای ذخیره‌سازی، تجهیزات شبکه و منابع مصورسازی را تامین می‌کند. مشتریان این سرویس‌ها باید مصرف داده، اپلیکیشن‌ها و سیستم عامل‌ها را خود مدیریت کنند.
3) پلتفرم به‌عنوان سرویس یا PaaS
فریم‌فرکی از منابع را در اختیار توسعه‌دهندگان هر سازمان می‌گذارد. این پلتفرم به توسعه‌دهندگان امکان ساخت اپلیکیشن‌های سفارشی می‌دهد. فروشنده پلتفرم هم مدیریت منابع دیتاسنتر و پشتیبانی از ابزارها را عهده‌دار می‌شود. مشتریان خدمات PaaS نیازی به مدیریت سیستم عامل نخواهند داشت، اما باید اپلیکیشن‌ها و مصرف داده را مدیریت کنند.
بیشتر بخوانید: بررسی تفاوت PaaS ،IaaS و SaaS چیست؟
برجسته‌ترین مثال‌های SaaS چیست ؟
در بازار SaaS کنونی شاهد انبوهی شرکت فعال و محصول جالب توجه هستیم. در این بازار هم شرکت‌های کوچکی را می‌یابید که تنها یک محصول دارند و هم غول‌هایی مانند گوگل و آمازون.
محصولات SaaS بسیار متنوع نیز ظاهر می‌شوند، مثلا هم می‌توانند به شکل سرویس‌های استریم ویدیو باشند و هم به شکل ابزارهایی برای تحلیل تجاری. اپلیکیشن‌های SaaS به بخشی از زندگی روزمره هم تبدیل شده‌اند و برای مثال می‌شود به سرویس‌های ایمیل، مدیریت فروش، سیستم‌های مدیریت روابط مشتری (Customer Relationship Management | CRM)، سیستم‌های مدیریت مالی و مدیریت منابع انسانی اشاره کرد. محصولات SaaS سازمانی ممکن است برای صنایعی به‌خصوص – مثلا بیمه یا بهداشت و درمان – نیز ساخته شوند و به آن‌ها «محصولات SaaS عمودی» می‌گویند.
با این اوصاف محصولات SaaS می‌توانند ماهیت B2B یا B2C یا هر دو را داشته باشند. از برجسته‌ترین نرم‌افزارها به‌عنوان سرویس امروزی می‌شود به این موارد اشاره کرد:
- نرم‌افزار Salesforce
- اپلیکیشن‌های Google Workspace
- ابزار مایکروسافت ۳۶۵
- هاب‌اسپات
- ترلو
- نتفلیکس
- زوم
- برنامه Zendesk
- نرم‌افزار DocuSign
- اسلک
- سرویس Adobe Creative Cloud
- شاپیفای
- میل‌چیمپ
با خرید سرور مجازی، پشت یک سیستم پرسرعت و قدرتمند بنشینید و فرمان بدهید!
قیمت‌گذاری نرم‌افزار به‌عنوان سرویس
به عنوان یک قاعده کلی، محصولات SaaS مقرون‌به‌صرفه‌تر از خرید لایسنس نرم‌افزارهای سنتی ظاهر می‌شوند، عمدتا به این خاطر که نیازی به نصب و راه‌اندازی نرم‌افزار روی سخت‌افزارهای گران‌قیمت نیست. SaaS معمولا به شکل اشتراکی و با هزینه‌های ماهانه به مشتریان ارائه می‌شود، اما می‌تواند رویکردهای متنوع برای کسب درآمد داشته باشد.
- رایگان، همراه با تبلیغ: چنین سرویسی می‌تواند به صورت رایگان به کاربران ارائه شود و منبع درآمد فروشنده، نمایش تبلیغ در بخش‌های مختلف نرم‌افزار خواهد بود. در این مدل تجاری معمولا گزینه‌ای برای پرداخت هزینه در ازای سطح دسترسی بالاتر می‌یابید که نمایش آگهی را متوقف می‌کند.
- نرخ ثابت: مشتریان با پرداخت مبالغی مشخص به صورت ماهانه یا سالانه، به تمام قابلیت‌ها و ابزارهای موجود در نرم‌افزار دسترسی خواهند داشت.
- به ازای کاربر: قیمت‌گذاری براساس تعداد نفراتی تعیین می‌شود که از سرویس استفاده می‌کنند. معمولا هزینه به ازای هر کاربر ثابت و مشخص است.
- به ازای سطح دسترسی کاربر: در این حالت، سطوح مختلفی از دسترسی ارائه می‌شود و افراد گوناگون می‌توانند با پرداخت مبالغ متغیر، از ابزارهای موجود در اکانتی یکسان استفاده کنند.
- به ازای فضای ذخیره‌سازی: مشتری می‌تواند دسترسی آزادانه به سرویس داشته باشد، اما اگر نیازی به فضای بیشتر نسبت به مقدار رایگان داشته باشد، بابت آن پول می‌پردازد.
- به ازای مصرف: هرچه مشتری بیشتر از سرویس استفاده کند، هزینه بیشتری می‌پردازد.
- به ازای کاربر فعال: در این مدل، دو مدل «به ازای کاربر» و «به ازای مصرف» ادغام می‌شوند. در این حالت از مشترکین به ازای تعداد کاربران پول دریافت می‌شود، اما تنها در صورتی که کاربر فعال باشد و ظرفیت مشخصی از فعالیت را پر کند.
- به ازای ویژگی‌ها: در این حالت، سطوح مختلفی از اشتراک در دسترس قرار می‌گیرد. کاربران می‌توانند اشتراک‌های ارزان‌تر با قابلیت‌های محدودتر بخرند یا به سراغ اشتراک‌های گران‌قیمت‌تر بروند.
- فریمیوم: این سرویس‌ها معمولا به صورت رایگان در دسترس قرار می‌گیرند. اما محدودیت‌هایی در کارکرد نرم‌افزار ایجاد می‌شود تا مشتریان ترغیب به خرید اشتراک پولی شوند.
بیشتر بخوانید: آبجکت استوریج چیست؟ معرفی سرویس Object storage
سوالات متداولی که شما می‌پرسید؟
1. فرق بین پردازش ابری و SaaS چیست ؟
پردازش ابری به معنی ارائه خدمات کامپیوتری – از جمله سرور، فضای ذخیره‌سازی، دیتابیس، شبکه‌سازی، نرم‌افزار و ابزارهای تحلیل – از طریق اینترنت (یا کلاد) است. این خدمات نیاز به کمترین مدیریت و تعامل را از سوی ارائه‌دهنده دارند. اما SaaS به معنی نرم‌افزاری است که از طریق محیط ابری به کاربران عادی و سازمانی ارائه می‌شود و نیاز به تعامل دائمی ارائه‌دهنده خدمات دارد.
2. ساده‌ترین تعریف SaaS چیست ؟
نرم‌افزار به عنوان سرویس یا SaaS به معنی دسترسی به نرم‌افزارها از طریق اینترنت، اما بدون نیاز به دانلود است. کاربران می‌توانند اشتراک اپلیکیشن‌های میزبانی‌شده روی سرورهای ریموت را بخرند و از طریق مرورگر وب به آن‌ها دسترسی یابند. این نرم‌افزارها نیاز به هیچ‌گونه به‌روزرسانی یا نگهداری از سوی مشتریان ندارند و روشی آسان و مقرون‌به‌صرفه برای دسترسی به ابزارهای ضروری به حساب می‌آیند.
منابع:
