وب سرور چیست؟ آشنایی با انواع وب‌سرور، به زبان ساده!

تا به حال فکر کرده‌اید برای اینکه بتوانید از یک سایت استفاده کنید، چه نرم‌افزارها و سخت‌افزارهایی باید فعالیت کنند تا شما را به مراد دلتان برسانند؟ وب‌سرور یکی از این نرم‌افزارها است!

از دید کاربران معمولی، همه‌چیز خیلی ساده است. فقط کافی است آدرس سایت در مرورگر وارد شود تا وارد وب‌سایت شویم! اما در واقعیت، کلی زیرساخت لازم است تا یک سایت در دسترس قرار بگیرد. در کنار نام دامنه، هاست، پروتکل‌های امنیتی و …، وب‌سرور را نباید فراموش کنیم!

وب‌سرورها وظیفه پذیرایی از کاربران و ارائه خدمات به آن‌ها را دارند.

در این مقاله می‌خواهیم مفهوم این زیرساخت را بررسی و انواع مختلف وب‌سرور را به شما معرفی کنیم. قبل از هرچیز باید بدانیم وب سرور دقیقاً چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟

وب‌ سرور چیست؟

برای بررسی مفهوم وب‌سرور، باید از دو نقطه‌نظر نرم‌افزاری و سخت‌افزاری آن را بررسی کنیم.

 از نظر سخت‌افزاری:  وب‌سرور کامپیوتری است که فایل‌های مربوط به وب‌سایت (مثلاً فایل‌های html، شیت‌های CSS، تصاویر و فایل‌های جاوا اسکریپت) و حتی نرم‌افزار وب‌سرور، روی آن نگهداری می‌شود. این بخش سخت‌افزاری همان سرور خودمان است و وب‌سرور از طریق اتصال به اینترنت، داده‌های ذخیره شده در سرور را برای درخواست‌کننده‌ها در شبکۀ وب می‌فرستد.

 

 از نظر نرم‌افزاری:  وب‌سرور شامل چندین بخش مختلف است که نحوۀ دسترسی کاربران به فایل‌های میزبانی شده را کنترل می‌کنند. یک نمونه از این نرم‌افزارها، HTTP Server است. http server وظیفه دارد که از طریق پروتکل http، درخواست کاربر، مبنی بر نمایش سایت را بررسی کرده و پاسخ درستی را برای آن ارسال کند.

برای اینکه بهتر درک کنید یک مثال می‌زنم.

💡 فرض کنید که وارد مرورگر موبایل‌تان شده‌اید و آدرس iranserver.com را در آن وارد می‌کنید. تا اینجا مرورگر گوشی شما یک کلاینت (Client) است و یک درخواست (Request) را که همان نمایش سایت ایران‌سرور است، از طریق پروتکل Http برای وب‌سرور ارسال کرده. وب‌سرور سایت ایران‌سرور این درخواست را دریافت و پردازش می‌کند؛ سپس در جواب، محتویات سایت را به شما نشان می‌دهد.

پس می‌توان گفت وب‌سرور مسئولی است که وظیفه نگه‌داری اطلاعات، پردازش درخواست کاربران و ارسال پاسخ برای آن‌ها را بر عهده دارد. با این اوصاف فرق بین وب‌‌سرور و هاست کاملاً مشخص است.

یک پیشنهاد: اگر ذهن کنجکاوی دارید، مقاله پروتکل http و https چیست را حتماً مرور کنید.

تفاوت وب سرور و هاست در چیست؟

بالاتر توضیح دادیم که از دید سخت‌افزاری، وب‌سرور نگهداری فایل‌های سایت را هم بر عهده دارد و گفتیم که به این بخش سخت‌افزاری سرور گفته می‌شود. دقت کنید که تمام سرورها می‌توانند هاست یا میزبان وب باشند؛ اما همه هاست‌ها نمی‌توانند سرور باشند.

سرورها یک‌سری کامپیوترهای همیشه روشن هستند که اطلاعات یک یا چندین سایت در آن‌ها نگهداری می‌شوند؛ اما هاست انواع مختلفی دارد و شرکت‌های هاستینگ می‌توانند یک سرور را به چندین هاست تقسیم کرده و به کاربران مختلف اجاره بدهند.

برای اینکه درک تفاوت‌های هاست و وب‌سرور برای‌تان راحت‌تر شود، به 2 مثال بعدی توجه کنید.

کتابخانه (هاست) و متصدی کتابخانه (وب سرور)

فرض کنید وارد یک کتابخانه بسیار بزرگ شده‌اید. از آن‌هایی که فقط می‌توان در فیلم‌ها دید و از عظمت‌شان شوکه شد! شما که در حال فرض هستید، باز هم فرض کنید این کتابخانه کاملاً سنتی اداره می‌شود؛ یعنی اگر دنبال کتاب خاصی می‌گردید، فقط می‌توانید از متصدی کتابخانه کمک بگیرید و امکان جست‌وجوی کامپیوتری وجود ندارد.

سایت‌ها هم مانند کتابخانه پاراگراف قبل، پر هستند از اطلاعات گوناگون در فرمت‌های مختلف (متن، عکس، ویدیو، صوت). وقتی در نوار مرورگرتان آدرس یک سایت را وارد می‌کنید و اینتر می‌زنید، درخواست به وب سرور سایت مدنظر می‌رسد. این وب‌سرور وظیفه دارد داده‌های موجود در صفحه را پیدا کند و پس از آماده‌سازی، آن‌ها را به شما (کاربر) ارائه کند.

✅ پس در واقع هاست یک سرور فیزیکی است که اطلاعات سایت‌ها روی آن قرار می‌گیرند؛ اما وب‌سرور نرم‌افزاری است که وظیفه ارائه این اطلاعات به بازدیدکنندگان را دارد. از آنجایی که دوست داریم این مفهوم کاملاً برایتان جا بیفتد، یک مثال دیگر هم می‌زنیم.

زمین خانه (هاست) و میزبان آن (وب‌سرور)

ما معمولاً وقتی می‌خواهیم مسائل مربوط به یک سایت را بررسی کنیم، آن را به خانه و متعلاقتش تشبیه می‌کنیم. مثلاً از نظر ما نام دامنه آدرس خانه است. هاست زمینی است که خانه در آن ساخته شده است و بنا هم می‌تواند به خود سایت تشبیه شود.

اگر بخواهیم وب‌سرور را وارد این تشبیهات کنیم، باید بگوییم وب‌سرور میزبان خانه است! همان میزبانی که به مهمان (بازدیدکننده) خوشامد می‌گوید و او را به داخل دعوت می‌کند. برایش چای می‌ریزد و پای صحبت‌هایش می‌نشیند. به درخواست‌هایش رسیدگی می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند که دیگر افراد خانه (اجزای سایت) بهترین عملکرد را در برابر او از خود نشان دهند.

پیشنهاد میکنم برای درک بهتر موضوع، مقاله هاست چیست را نیز مطالعه کنید.

خب، حالا که می‌دانید وب سرور چیست، بیاید راجع به کاربرد آن صحبت کنیم.

کاربرد وب سرور چیست و چه نقشی در سایت دارد؟

پاسخ این سوالات تا حد زیادی در بخش‌ ابتدایی مقاله داده شده است؛ اما خوب بیایید یک سایت بدون وب‌سرور را تصور کنیم.

مهم‌ترین کاربرد یک وب سرور، مدیریت محتواهای داخلی یک سایت است. همان‌طور که گفتیم این محتواها شامل تمام چیزهایی می‌شوند که روی یک سایت قرار دارند. از متن و عکس گرفته، تا انواع مختلف کدهای جاوا و HTML!

اگر سایتی وب‌سرور نداشته باشد، کار از همان ابتدا انجام نخواهد شد! وقتی کاربر نام دامنه را تایپ و درخواست را ارسال می‌کند، هیچ پاسخی دریافت نمی‌شود، چون وب‌سروری در کار نیست. انگار به خانه‌ای بروید که هیچ‌کس داخل آن نیست. تا صبح هم که در بزنید کسی در را باز نمی‌کند. چه برسد به اینکه کسی بخواهد به شما خوشامد بگوید و ازتان پذیرایی کند.

به همین خاطر است که وب‌سرور نقش بسیار مهمی را در عملکرد یک سایت برعهده دارد. این بازیگران کلیدی، انواع مختلفی دارند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید.

انواع وب‌ سرور و ویژگی‌های هرکدام

وب‌سرورها انواع گوناگونی دارند و  توسط شرکت‌های مختلفی ارائه می‌شوند. از آنجایی که سایت‌های مختلف، مشخصات و نیازهای مختلفی هم دارند، بهتر است با وب سرورهای مختلف و ویژگی‌های آن‌ها آشنا شوید، تا بتوانید سرویسی را که برای سایت‌تان مناسب است تهیه کنید.

بیایید 5 وب‌سرور معروف دنیای اینترنت را بررسی کنیم.

1) وب‌سرور آپاچی (Apache)

اولین وب‌سرور از این لیست را به یکی از معروف‌ترین وب‌سرورها اختصاص داده‌ایم. وب‌سرور آپاچی بیشتر از ۲۰ سال قدمت دارد و در حال حاضر بالای ۱۰۰ میلیون وب‌سایت از این وب‌سرور استفاده می‌کنند.

بستر اصلی وب‌سرور آپاچی در پلتفرم لینوکس است اما امکان نصب این وب‌سرور روی پلتفرم ویندوز نیز وجود دارد. وب‌سرور آپاچی ویژگی‌های زیادی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها متن‌باز بودن این وب‌سرور است. این ویژگی دست توسعه‌دهندگان را برای تعامل بیشتر و شخصی‌سازی این وب‌سرور باز گذاشته است. به همین خاطر شاهد توسعه بیشتر آپاچی نسبت به دیگر وب‌سرورها هستیم. جالب است بدانید نام وب‌سرور آپاچی از قبیله‌ای بومی از سرخپوستان آمریکایی گرفته شده است.

پشتیبانی وب‌سرور آپاچی از زبان‌های TCL, Python, Perl, و PHP را می‌توان از دیگر دلایل محبوبیت این وب‌سرور دانست. به لطف این زبان‌ها، توسعه‌دهندگان ماژول‌های بسیار زیادی را برای تعامل بیشتر با آپاچی آماده‌ کرده‌اند؛ به این ترتیب آپاچی امکانات بیشتری برای کنترل و محدود کردن درخواست‌های سرور در اختیار مدیران قرار می‌دهد.

تعامل و کنترل ۱۰ هزار درخواست، پشتیبانی از htaccess و پروتکل HTTP/2، محدود کردن کانکشن‌های فعال، قابلیت Fault Tolerance و همچنین Failover در کنار پشتیبانی از کش و پشتیبانی از Gzip را می‌توان از ویژگی‌های دیگر وب‌سرور آپاچی نام برد.

در کنار این موارد وب‌ سرور آپاچی اجازه رصد کردن Session‌ ها و کاربران را می‌دهد و برای کانکشن‌های فعال می‌تواند محدودیت ایجاد کند. این وب‌سرور به خوبی از XML و CGI پشتیبانی می‌کند.

برای کسب اطلاعات بیشتر دربارۀ این وب‌سرور، می‌توانید مقاله آشنایی با وب‌‌سرور آپاچی را بخوانید.

2) وب‌سرور لایت اسپید (LiteSpeed)

همان‌گونه که از نام این و‌ب‌ سرور پیداست با یکی از سریع‌ترین خدمت‌رسان‌های اینترنتی طرف هستیم که مناسب سایت‌های پربازدید است. تجربه نشان داده است سرعت بارگذاری وب‌سرور LiteSpeed، تقریباً 1.5 برابر سریع‌تر از وب‌سرورهای دیگری مانند آپاچی است. خواندن مقاله لایت اسپید کمک‌تان می‌کند اطلاعات بیشتری در رابطه با این وب‌سرور کسب کنید.

البته باید بگوییم امکانات و سرعت این وب‌سرور برای مشتری ارزان تمام نخواهد شد! برخلاف دیگر وب‌سرورهایی که به آن‌ها اشاره کردیم، برای دسترسی به تمامی امکانات این LiteSpeed باید هزینه خرید لایسنس آن را پرداخت کنید. خوشبختانه فرآیند خرید و همچنین هزینه وب‌سرور LiteSpeed خیلی هم زیاد نیست و اگر ویژگی‌های این وب‌سرور چشم شما را گرفته است، می‌توانید با ورود به صفحه خرید لایسنس وب‌سرور LiteSpeed لایسنس قانونی آن را از ایران‌سرور تهیه کنید.

جالب است که وب‌سرور LiteSpeed سازگاری بسیار خوبی با آپاچی دارد و به همین دلیل شاهد پشتیبانی این وب‌سرور از قابلیت‌های آپاچی مانند htaccess, Mod Security و Mod Rewrite هستیم. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند تا وب‌سرور لایت اسپید به‌سرعت جای خود را در میان سایر وب‌سرورها باز کند.

کاهش هزینه‌های نگهداری، پایداری و سرعت بالا را می‌توان از دیگر ویژگی‌های وب‌سرور LiteSpeed دانست. در کل وب‌سرور LiteSpeed ویژگی‌های زیادی دارد که نمی‌توان به راحتی‌ از کنار آن‌ها عبور کرد؛ پس اگر به فکر امتحان یا استفاده این وب‌سرور افتاده‌اید پیشنهاد می‌کنیم نگاهی به آموزش نصب و استفاده از وب‌سرور LiteSpeed داشته باشید.

اگر در انتخاب بین آپاچی و لایت اسپید شک دارید، می‌توانید مقاله تفاوت لایت اسپید با آپاچی را بخوانید.

3) وب‌سرور Nginx

مهم‌ترین ویژگی‌های این وب‌سرور، رایگان و متن‌باز بودن آن است و همین دلایل باعث محبوبیت زیاد وب‌سرور Nginx شده است. این وب‌سرور به‌خوبی با پلتفرم‌های لینوکس، ویندوز و مک سازگاری دارد. گفته می‌شود حدود ۱۲ درصد از سایت‌های اینترنتی خدمات خود را از وب‌سرورهای Nginx دریافت می‌کنند.

وب‌سرور Nginx امکانات جالبی دارد و می‌تواند بیشتر از ۱۰ هزار اتصال همزمان را با مصرف تنها ۲.۵ مگابایت حافظه برقرار کند! تعامل با فایل‌های Status، اجرای Load Balancing، قابلیت Fault Tolerance، سازگاری کامل با پروتکل IPV6، استریم فرمت‌های ویدئویی FLV و MP4، رصد کردن کاربران، پشتیبانی از پروتکل‌های IMAP, SMTP و POP3 را می‌توان از جزو ویژگی‌های وب‌سرور Nginx به حساب آورد.

ناگفته نماند وب‌سرور Nginx از htaccess پشتیبانی نمیکند! این موضوع ممکن است در نگاه اول به عنوان یک ضعف به حساب بیاید؛ اما به‌ همین خاطر است که Nginx سرعت بسیار بالایی دارد.

4) وب‌سرور Lighttpd

وب‌سرور Lighttpd یکی از امن‌ترین وب‌سرورها است که خدمات بسیار خوبی در موقعیت‌های High Performance و High load ارائه می‌کند. از طرف دیگر این وب‌سرور نسبت به سایر رقبا، نیاز به منابع بسیار کمی دارد و همچنین کمترین میزان رم را اشغال می‌کند. وب‌سرور Lighttpd به امکانات پیشرفته‌ای مانند FastCGI, CGI و URL-Rewriting مجهز است. همین امکانات باعث‌ شده‌اند تا این وب‌سرور یک انتخاب مناسب برای سایت‌هایی با ترافیک بالا باشد

موضوع جالب اینکه پلتفرم معروف و پرترافیک یوتیوب در گذشته از این وب‌سرور خدمت می‌گرفته است. درضمن برخی از ماژول‌های آپاچی را هم می‌توان در وب‌سرور Lighttpd به کار گرفت.

یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های این وب‌سرور، برخورداری از ماژول مخصوص جهت مقابله با حملات DDoS است.

5) وب‌سرور (IIS (Internet Information Services

 

این وب‌سرور محصول مایکروسافت است و فقط برای ویندوز قابل استفاده است! وب‌سرور Internet Information Services که به اختصار با نام IIS شناخته می‌شود، به خوبی از پروتکل‌های HTTP ،HTTPS ،FTP،FTPS، SMTp و NNTP پشتیبانی می‌کند. همچنین از آنجایی که در نسخه‌های ویندوز سرور تعبیه شده است، نمی‌توان گفت با یک وب‌سرور رایگان طرف هستیم.

وب‌سرور IIS سازگاری خوبی با زبان‌های برنامه‌نویسی ASP.net و .Net دارد و با زبان PHP نیز سازگار است. محدود کردن مصرف پردازنده برای هر برنامه، ماژول‌های متنوع و پشتیبانی از پروتکل WebSocket را می‌توان از دیگر ویژگی‌های IIS دانست.

اجازه دهید به این نکته نیز اشاره کنیم که تنها باید زمانی از وب‌سرور IIS استفاده کنید که برنامه یا سایت شما با خانواده .Net توسعه داده شده باشد. در غیر این صورت اجرای IIS برای سایر زبان‌هایی که مایکروسافت از آن‌ها پشتیبانی نمی‌کند، دردسرساز است!

حالا کدام‌ یک از این وب‌سرورها مناسب‌تر هستند؟

آپاچی یا لایت اسپید یا انجین ایکس؟ کدام وب سرور بهتر است؟

در بخش قبلی 5 وب‌سرور محبوب و پر استفاده در دنیای اینترنت را به شما معرفی کردیم. حالا می‌خواهیم این تعداد را محدودتر کنیم و مقایسه‌ای بین 3 وب‌سرور ابتدایی لیست داشته باشیم؛ یعنی آپاچی، لایت‌ اسپید و NginX. برای این منظور تصمیم گرفتیم آمار LiteSpeed را که در سایت این وب‌سرور قرار دارد خدمت‌تان ارائه کنیم.

طبق تحقیقات معتبر به عمل آمده، تعداد درخواست در ثانیه (Transactions Per Second) اجرا شده نتایج زیر را نشان می‌‌دهد؛

عناصر آزمایش و نتایج

• 100 کاربر
• Keep Alive فعال
• برنامه یکسان تحت PHP
• سرور یکسان

 

LiteSpeed: 5524  TPS

NginX + FPM: 3452 TPS

Apache + FPM: 1336 TPS

Apache Default: 27 TPS

(عدد بیشتر بهتر است)

سهم هر وب‌سرور از بازار

بالاتر اشاره کردیم که هر وب‌سرور، برای برطرف کردن نیازی خاص مناسب است. به همین خاطر بازار میان وب‌سرورهای مختلف تقسیم شده است و صاحبان سایت‌ها از کمپانی‌های مختلف به این منظور سرویس دریافت می‌کنند.

در این بین اگر نگاهی به جدیدترین آمار استفاده از وب‌سرورها که توسط ویکیپدیا منتشر شده  داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که وب‌سرور آپاچی  44.3 از بازار وب‌سرورها را در اختیار دارد!  وب‌سرور nginx هم حدود 41 درصد از این بازار را از آن خود کرده است.
وب‌سرور IIS مایکروسافت 8.9 درصد مخاطب دارد و وب‌سرور LiteSpeed نیز تنها 3.9 درصد از این بازار را در اختیار دارد. با توجه به عملکرد فوق العاده لایت اسپید، می‌توان انتظار رشد بیشتری از جانب این وب‌سرور داشت.

سخن‌ پایانی

وب‌سرورها بخشی حیاتی از عملکرد یک سایت هستند و بدون وجود آن‌ها، کاربران حتی نمی‌توانند وارد سایت مدنظرشان شوند! چه برسد به استفاده‌های دیگر.

انواع مختلفی از وب‌سرورها ساخت کمپانی‌های مطرح در بازار وجود دارند که هرکدام ویژگی‌ها خاص خودشان را دارند. برای انتخاب وب‌سرور مناسب قبل از هرچیزی باید نیاز سایت‌تان را مشخص کنید. وب‌سروری که مناسب یک سایت شخصی است، احتمالاً به کار سایت‌های فروشگاهی نمی‌آید و برعکس!

درضمن این مقاله از منابع معتبری که اسامی آن‌ها در زیر آمده تهیه شده است:

• MDN Web Docs
• The Economic Times

در پایان پیشنهاد می‌کنیم اگر شما هم  تجربه مفیدی از کار با وب‌سرورها دارید، در قسمت نظرات ما و سایر کاربران را در جریان این تجربه‌ها قرار دهید.

***

سوالات متداول

کار وب سرور چیست؟ (با مثال)

فرض کنید که وارد مرورگر شده‌اید و آدرس iranserver.com را در آن وارد می‌کنید. تا اینجا مرورگر گوشی شما یک کلاینت (Client) است و یک درخواست (Request) را که همان نمایش سایت ایران‌سرور است، از طریق پروتکل Http برای وب‌سرور ارسال کرده. وب‌سرور سایت ایران‌سرور، این درخواست را دریافت و پردازش می‌کند؛ سپس در جواب، محتویات سایت را به شما نشان می‌دهد.

انواع وب سرور کدامند؟

آپاچی، لایت اسپید، Nginx، Lighttpd، IIS و … از جمله وب‌سرورهای محبوب هستند. در این مقاله می‌توانید با مزایا و معایب هر یک از این وب‌سرورها آشنا شوید.