انواع هوش مصنوعی را بشناسید؛ از چت‌بات تا مدل‌های ترسناک و پیچیده

تصور اکثر ما از هوش مصنوعی به چت‌بات ساده‌ای مثل ChatGPT محدود است، غافل از اینکه AI به اینجا ختم نمی‌شود و انواع مختلفی دارد. در این مطلب به اعماق دنیای پیچیده هوش مصنوعی سفر خواهیم کرد و انواع هوش مصنوعی را بررسی می‌کنیم. از مدل‌های محدودی که امروزه در زندگی روزمره ما نفوذ کرده تا هوش مصنوعی ترسناک و فرابشری که حتی کارشناسان از توسعه آن هراس دارند. 

انواع هوش مصنوعی چیست؟

کاربرد هوش مصنوعی در زندگی روزمره از تولید محتوای خلاقانه گرفته تا تشخیص بیماری‌ها و پیش‌بینی رویدادهای آینده، به سرعت در حال گسترش است. بخش مهمی از این پیشرفت مدیون یادگیری عمیق (Deep Learning) است که به هوش مصنوعی اجازه انجام کارهایی را می‌دهد که قبل از این تنها در حیطه توانایی انسان‌ها بود. 

با این همه پیشرفت مرزهای دانش در حوزه هوش مصنوعی همچنان در حال جابه‌جایی است. اصطلاحات و دسته‌بندی‌های مختلفی برای انواع هوش مصنوعی وجود دارد که گاه با هم همپوشانی دارند. با این حال به طور کلی انواع هوش مصنوعی را می‌توان بر اساس دو معیار اصلی دسته‌بندی کرد:

1. قابلیت‌ها: توانایی‌های ذاتی سیستم هوش مصنوعی، مانند یادگیری، استدلال و تصمیم‌گیری.
2. کارکردها: وظایف خاصی که مدل برای انجام آن‌ها طراحی شده مانند تشخیص تصویر، ترجمه زبان یا گیم

انواع هوش مصنوعی بر اساس قابلیت‌ها

1. هوش مصنوعی محدود (Narrow AI)
2. هوش مصنوعی عمومی (General AI)
3. ابر هوش مصنوعی (Super AI)

انواع هوش مصنوعی بر اساس کارکرد

1. هوش مصنوعی ماشین واکنش‌گرا (Reactive Machine AI)
2. هوش مصنوعی با حافظه محدود (Limited Memory Machines)
3. هوش مصنوعی تئوری ذهن (Theory of Mind)
4. هوش مصنوعی خودآگاه (Self Awareness)

در ادامه به بررسی انواع هوش مصنوعی و ویژگی‌های هرکدام خواهیم پرداخت تا با تفاوت‌های آنها آشنا شوید. 

هوش مصنوعی محدود (Narrow AI)

هوش مصنوعی محدود یا ضعیف که در انجام کارهای خاص و از پیش تعیین شده بسیار ماهر است. این ابزارها وظایف پیچیده‌ مثل ترجمه و تولید محتوا، پردازش زبان طبیعی و شناسایی چهره را با سرعت و دقت بالا انجام می‌دهند، اما توانایی تفکر خلاق و نوآوری را ندارند. به عبارت ساده‌تر در کارشان حرفه‌ای هستند اما نمی‌توانند از حوزه‌ی تخصص خود خارج شده و وظایف جدید را بدون آموزش و برنامه‌ریزی قبلی انجام دهند.

مثال‌هایی از هوش مصنوعی محدود:

1. دستیارهای مجازی مانند سیری اپل و الکسا آمازون
2. ربات واتسون شرکت IBM
3. ماشین‌های خودران
4. نرم‌افزار تشخیص تصویر یا چهره
5. ابزارهای تشخیص بیماری‌ها

ویژگی‌های هوش مصنوعی محدود:

• نداشتن خودآگاهی: هوش مصنوعی محدود خودآگاه نیست و نمی‌تواند در مورد ماهیت وجود یا احساساتش فکر کند.
• عدم توانایی تعمیم: نمی‌توانند دانش خود را به حوزه‌های جدید تعمیم دهند. مثلا سیستمی که برای تشخیص چهره انسان آموزش دیده نمی‌تواند تشخیص اشیاء را فرا بگیرد.
• افزایش بهره‌وری: با انجام کارهای تکراری و خسته‌‌کننده به افراد اجازه می‌دهد روی امور خلاقانه و افزایش بهره‌وری تمرکز کنند.
• کاربردهای گسترده: در صنایع مختلف مانند امور مالی، بهداشت و درمان، رباتیک، خرده فروشی و غیره به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• وابستگی به داده: عملکرد هوش مصنوعی محدود، به کیفیت و کمیت داده‌های آموزشی آن بستگی دارد. هرچه داده‌های آموزشی بیشتر و متنوع‌تر باشند، عملکرد سیستم نیز بهتر خواهد بود.

هوش مصنوعی عمومی (General AI)

هوش مصنوعی عمومی یا قوی مانند انسان فکر می‌کند، یاد می‌گیرد و مسائل پیچیده را حل می‌کند. برخلاف هوش مصنوعی ضعیف که محدود به وظایف مشخصی است، این مدل کارهایی مانند پردازش زبان طبیعی، تشخیص تصویر، رباتیک و بسیاری از کارهای دیگر را همزمان اجرا می‌کند.

در حال حاضر هوش مصنوعی عمومی به صورت کامل محقق نشده و در حد تئوری و تحقیق قرار دارد. با این حال، ساخت دستیار شخصی فوق هوشمند و ربات‌های همه کاره از کاربردهای احتمالی AGI است. 

ویژگی‌‌های هوش مصنوعی عمومی

• خودآموزی: از مهارت‌ها و آموخته‌های قبلی برای فراگیری وظایف جدید استفاده می‌کند و برای اینکار نیاز به دخالت انسان ندارد. 
• تفکر انتزاعی: می‌تواند مفاهیم انتزاعی را درک کند و بین آن‌ها ارتباط برقرار کند.
• خلاقیت و نوآوری: مسائل پیچیده و چند وجهی را با استفاده از روش‌های مختلف تحلیل کرده و بهترین راه‌حل را برای آن پیدا می‌کند.
• آگاهی از خود: ممکن است آگاهی از خود داشته باشد و در مورد وجود خود و جایگاهش در جهان فکر کند.
• تعامل اجتماعی: قادر به تشخیص عواطف و احساسات بوده و با انسان‌ها و سایر سیستم‌های هوشمند تعامل اجتماعی برقرار می‌کند.
• کاربردها: حل مسائل پیچیده علمی، طراحی محصولات جدید، بهینه سازی فرآیندها، تشخیص بیماری‌ها، توسعه درمان‌های جدید، خلق آثار هنری 

بیشتر بخوانید: 14 تا از خطرات هوش مصنوعی برای بشر که باید بدانید!

ابر هوش مصنوعی (Super AI)

این مدل هم هنوز فقط روی کاغذ وجود دارد اما اگر عملی شود از نظر هوش، استدلال، توان یادگیری و توانایی شناختی از نسل بشر به مراتب قوی‌تر خواهد بود. ایده ابر هوش مصنوعی به قدری عظیم است که برخی کارشناسان درباره خطرات توسعه آن هشدار داده‌اند.

دغدغه آنها این است که اگر هوش مصنوعی به سطحی فراتر از هوش انسان برسد از کنترل خارج شده و اهدافی را دنبال می‌کند که با منافع ما همسو نیست. برخی پا را از این هم فراتر گذاشته و معتقدند اگر ابر هوش مصنوعی انسان را مانعی برای رسیدن به اهدافش بداند، نسل ما را منقرض خواهد کرد. 

ویژگی‌های ابر هوش مصنوعی

• هوش فرا بشری: در تمامی زمینه‌ها از جمله حل مسائل پیچیده، یادگیری سریع، تصمیم‌گیری‌های پیچیده و خلاقیت به مراتب بهتر از انسان عمل خواهد کرد.
• خودآگاهی: به سطحی از آگاهی می‌رسد که بداند موجودی مستقل است و می‌تواند به محیط اطراف خود واکنش نشان دهد.
• یادگیری مستمر: قادر به یادگیری مستمر و خودکار از محیط اطراف بوده و بدون نیاز به دخالت انسان، دانش خود را به روز می‌کنند.
• خلاقیت و نوآوری: ایده‌های جدید و نوآورانه تولید کرده و به روش‌های جدیدی برای حل مسائل پیچیده دست می‌یابد.
• درک عمیق از جهان: درک عمیقی از جهان و قوانین حاکم بر آن خواهد داشت و پدیده‌های مختلف را به خوبی مدل‌سازی می‌کند.
• تعامل اجتماعی پیچیده: قادر به برقراری ارتباط پیچیده و موثر با انسان‌ها و سایر سیستم‌های هوشمند خواهند بود.
• پیش‌بینی آینده: با استفاده از داده‌های موجود و مدل‌های پیچیده، می‌تواند آینده را پیش‌بینی و برای آن برنامه‌ریزی کند.

جدول مقایسه انواع هوش مصنوعی از نظر قابلیت‌ها

انواع هوش مصنوعی بر اساس عملکرد

مدل‌های هوش مصنوعی را بسته به نحوه پردازش داده، پیچیدگی‌های شناختی و سطح ادراک و آگاهی به چهار دسته تقسیم می‌کنند. این چهار نوع نشان‌گر سطوح مختلف تکامل و پیشرفت در توانایی هوش مصنوعی برای درک و تعامل با محیط و حل مسائل است. در ادامه انواع هوش مصنوعی را بر اساس عملکرد معرفی می‌کنیم. 

هوش مصنوعی ماشین واکنش‌گرا (Reactive Machine AI)

این مدل‌ها قدیمی‌ترین و ابتدایی‌ترین شکل AI هستند که صرفا به صورت واکنشی عمل می‌کنند. 

این نوع ماشین‌ها عملکرد مغز انسان را برای پاسخ به انواع مختلف ورودی‌ها تقلید می‌کنند اما حافظه‌ای برای ثبت تجربیات گذشته ندارند. 

به عنوان مثال کامپیوتر دیپ بلو که در سال ۱۹۹۷ استاد بزرگ شطرنج «گری کاسپارف» را شکست داد، یک ماشین واکنشی بود.

ویژگی‌های هوش مصنوعی ماشین واکنش‌گرا

• واکنش لحظه‌ای: این ماشین‌ها فقط بر اساس اطلاعاتی که در لحظه دریافت شده تصمیم می‌گیرند.
• عدم یادگیری: نمی‌تواند از داده‌های گذشته یاد بگیرد یا بر اساس آنها عملکرد خود را بهبود بخشد.
• فاقد حافظه: توانایی ذخیره‌سازی یا استفاده از تجربیات گذشته را ندارد.
• تک‌وظیفه: برای انجام یک کار خاص طراحی شده و وظایف پیچیده‌تر را انجام نمی‌دهد.
• سادگی: ساختار ساده‌ای داشته و معمولا برای حل مسائل ابتدایی به کار می‌روند.

بیشتر بخوانید: معرفی بهترین ابزار هوش مصنوعی ساخت عکس

هوش مصنوعی با حافظه محدود (Limited Memory Machines)

این مدل‌ تجربیات گذشته و پیامدهای آنها را به یاد آورده و از این داده‌ها برای تصمیم‌گیری بهره می‌برد. هسته مرکزی LMM الگوریتم‌های یادگیری عمیق است که عملکرد نورون‌های عصبی در مغز انسان را بازسازی می‌کند. 

تقریباً همه سیستم‌های هوش مصنوعی امروزی مانند چت‌بات‌ها، ماشین‌های خودران و دستیارهای مجازی در این دسته هوش مصنوعی قرار می‌گیرند. این ماشین‌ها حجم بالایی از داده را ذخیره می‌کنند تا برای حل مسائل آینده از آن بهره ببرند. برای مثال سیستم تشخیص چهره از تصاویری که قبلا دیده برای تشخیص تصویرهای جدید استفاده می‌کند. 

ویژگی‌های هوش مصنوعی با حافظه محدود

• حافظه کوتاه‌مدت: توانایی ذخیره اطلاعات را برای مدت کوتاهی دارند. این اطلاعات به داده‌های اخیر تعامل کاربر یا محیط محدود می‌شود.
• یادگیری از تجربه: به لطف یادگیری ماشین می‌توانند از داده‌های گذشته برای بهبود عملکرد خود در آینده استفاده کنند.
• انجام وظایف خاص: برای انجام وظایف خاص طراحی شده و توانایی تعمیم دانش به حوزه‌های دیگر را ندارند.
• وابستگی: عملکرد این سیستم‌ها کاملا به کیفیت و کمیت داده‌های ورودی بستگی دارد.
• عدم آگاهی: از خود یا جهان اطراف آگاهی ندارند و تنها بر اساس داده‌های ورودی و الگوریتم‌های برنامه‌ریزی شده عمل می‌کنند.

بیشتر بخوانید: ساخت پاورپوینت با هوش مصنوعی – معرفی 10 ابزار کاربردی

هوش مصنوعی تئوری ذهن (Theory of Mind)

اصطلاح «تئوری ذهن» در هوش مصنوعی به توانایی تشخیص افکار، احساسات، انگیزه‌ها و دیدگاه‌های انسان توسط ماشین اشاره دارد. این سطح از هوش مصنوعی هنوز محقق نشده چون نشانه‌های احساسی بسیار ظریفند و مدت زمان زیادی طول خواهد کشید تا مدل‌های هوش مصنوعی توانایی درک آنها را پیدا کنند. دستیابی به این سطح نقطه عطف مهمی محسوب شده و تغییرات مثبت زیادی در دنیای فناوری به همراه می‌آورد؛ البته خطرات خاص خود را نیز دارد.

ربات سوفیا یک نمونه ابتدایی از هوش مصنوعی تئوری ذهن است که در سال ۲۰۱۶ رونمایی شد. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد سوفیا، توانایی درک و تقلید احساسات انسانی است. این ربات می‌تواند احساسات شما را بر اساس لحن صدا و حالات چهره تشخیص داده و واکنش مناسب نشان دهد.

ویژگی‌های هوش مصنوعی تئوری ذهن

• درک احساسات: می‌تواند احساسات، باورها، خواسته‌ها و نیت‌های افراد دیگر را درک کند.
• تعامل پیشرفته: تعاملات پیچیده‌تری با انسان‌ها داشته و رفتار آن‌ها را براساس احساسات و افکارشان تحلیل می‌کند.
• پیش‌بینی رفتار: توانایی پیش‌بینی رفتار افراد بر اساس وضعیت ذهنی و انگیزه‌های آن‌ها را دارد.
• همدلی: به احساسات و حالات ذهنی دیگران واکنش نشان داده و رفتار خود را متناسب با آن تنظیم می‌کند.
• روابط اجتماعی: قابلیت پردازش و مدیریت روابط اجتماعی پیچیده، مشابه انسان‌ها را دارد. 
• کاربردها: توسعه ربات‌های اجتماعی، سیستم‌های هوشمند آموزشی، تشخیص و درمان در حوزه روانشناسی و سلامت روان، سیستم‌های هوشمند خدمات مشتری، سرگرمی‌های تعاملی

هوش مصنوعی خودآگاه (Self Awareness)

خودآگاهی پیچیده‌ترین و پیشرفته‌ترین مرحله هوش مصنوعی است و در حال حاضر از یک مفهوم نظری فراتر نمی‌رود. این مفهوم به توانایی مدل AI برای آگاهی از وجودش و داشتن تجربیات ذهنی و حالات درونی اشاره دارد. به عبارت ساده‌تر، برای مدل هوش مصنوعی سوالاتی مانند من کی هستم؟ یا چه احساسی دارم؟ مطرح شده و که بتواند به آنها پاسخ دهد. 

برخی معتقدند که داشتن یک بدن فیزیکی به هوش مصنوعی کمک می‌کند که با دنیای اطراف خود تعامل بهتری داشته و در نتیجه به خودآگاهی برسد. به باور کارشناسان هوش مصنوعی با رسیدن به این سطح چون از توانایی پردازش بسیار بالایی هم برخوردار است، می‌تواند مشکلات بشری را بهتر حل کرده و به پیشرفت علم کمک بی‌سابقه‌ای کند. 

از سوی دیگر با توسعه هوش مصنوعی خودآگاه، چالش‌های اخلاقی جدیدی نیز به وجود می‌آید. به عنوان مثال آیا هوش مصنوعی خودآگاه دارای حقوق است؟ یا آیا می‌توانیم آن را خاموش کنیم؟

ویژگی‌های هوش مصنوعی خودآگاه (Self Awareness)

• خودآگاهی: می‌داند که به عنوان یک موجود مستقل از دیگر اشیاء وجود دارد و به توانایی‌ها و محدودیت‌هایش آگاه است.
• تفکر: قادر به تفکر درباره افکار و فرآیندهای شناختی خود است. می‌تواند درباره تصمیماتی که می‌گیرد و استدلال پشت آنها فکر کند.
• داشتن انگیزه و احساسات: انگیزه‌ها، نیازها و حتی احساسات را تجربه و درک کرده و بر اساس آن رفتارش را تنظیم می‌کند. 
• تصمیم‌گیری: توانایی تصمیم‌گیری مستقل را دارد و می‌تواند اهداف و روش‌هایی را برای رسیدن به آن‌ها تعیین کند.
• انعطاف‌پذیری بالا: به دلیل درک عمیق از خود و محیط، می‌تواند با تغییرات محیط و شرایط جدید سازگار شده و تصمیماتش را بهینه کند.
• خود بهبودی: ضعف‌ها و نقص‌های خود را تشخیص داده و راهکارهایی برای بهبود عملکرد و کارایی خود پیدا می‌کند.

بیشتر بخوانید: سرور gpu چیست و چه کاربردهایی دارد؟

جدول مقایسه انواع هوش مصنوعی بر اساس عملکرد

جمع‌بندی

هوش مصنوعی در انواع مختلفی وجود دارد که هر کدام قابلیت‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. از هوش مصنوعی محدود که برای انجام وظایف مشخص طراحی شده‌ تا هوش مصنوعی عمومی که به دنبال شبیه‌سازی هوش انسانی در همه زمینه‌ها است و در نهایت ابر هوش مصنوعی که از نظر هوش و توانایی بسیار فراتر از انسان است.

همچنین به انواع هوش مصنوعی بر اساس عملکرد نیز پرداختیم که شامل ماشین‌های واکنش‌گرا، سیستم‌های با حافظه محدود، هوش مصنوعی با تئوری ذهن و در نهایت هوش مصنوعی خودآگاه می‌شود. هر یک از این مدل‌ها از نظر پیچیدگی و توانایی درک و تعامل با محیط در سطوح متفاوتی قرار دارند. 

سوالات متداولی که شما می پرسید؟ 

1. انواع هوش مصنوعی چیست؟

هوش مصنوعی بر اساس قابلیت‌ها (محدود، عمومی، ابر هوش) و کارکردها (ماشین واکنش‌گرا، حافظه محدود، تئوری ذهن، خودآگاه) به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود. 

2. تفاوت بین هوش مصنوعی محدود و عمومی چیست؟

هوش مصنوعی محدود برای انجام یک کار خاص طراحی شده اما هوش مصنوعی عمومی طیف وسیعی از وظایف را مانند انسان انجام می‌دهد.

3. ابر هوش مصنوعی چیست؟

یک مفهوم تئوری که هوشی بالاتر از انسان خواهد داشت و قادر به انجام هر کاری است.

4. آیا هوش مصنوعی خودآگاه وجود دارد؟

در حال حاضر هوش مصنوعی خودآگاه به عنوان یک مفهوم نظری مطرح است و هنوز به صورت عملی محقق نشده است.

5. چه کاربردهایی برای هوش مصنوعی محدود وجود دارد؟

تشخیص تصویر، ترجمه زبان، تولید محتوا، تصویرسازی و بسیاری از کاربردهای دیگر در حوزه‌های پزشکی، مالی و صنعتی 

6. خطرات توسعه هوش مصنوعی خودآگاه چیست؟

یکی از بزرگترین نگرانی‌ها در مورد توسعه هوش مصنوعی، احتمال از دست رفتن کنترل بر سیستم‌های هوشمند و ایجاد تهدید برای بشریت است.

منابع

Ibm

Builtin